Bệnh tiêu chảy là tình trạng đi ngoài phân lỏng 3 lần hoặc nhiều hơn (ngoại trừ trẻ sơ sinh) mỗi ngày. Theo trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ, bệnh tiêu chảy là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ hai ở trẻ dưới 5 tuổi.
Tiêu chảy có thể kéo dài từ vài ngày đến vài tuần, nếu được xử lý đúng cách, bệnh sẽ không gây ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe. Tuy nhiên, nếu các bậc cha mẹ chủ quan không phát hiện, điều trị tiêu chảy cho trẻ kịp thời có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như hôn mê, suy kiệt, trụy mạch, mất nước…
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây bệnh tiêu chảy ở trẻ
Có rất nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ tiêu chảy ở trẻ, có thể chia thành các nhóm sau:
- Do sức đề kháng ở trẻ
Đối với trẻ nhỏ sức đề kháng yếu dễ dẫn đến mắc tiêu chảy, nhất là trẻ dưới 2 tuổi thường bị tiêu chảy nhiều hơn. Nguyên nhân là do hệ tiêu hóa của trẻ còn chưa được hoàn thiện, trẻ chưa thể tiêu hóa được một số loại thực phẩm, nhất là trong giai đoạn trẻ mới ăn dặm (6-11 tháng tuổi).
Trẻ nhỏ sức đề kháng kém, hệ tiêu hóa của trẻ còn chưa được hoàn thiện dễ mắc tiêu chảy.
Ngoài ra, trẻ suy dinh dưỡng thường mắc tiêu chảy nặng hơn và lâu khỏi hơn so với trẻ không bị suy dinh dưỡng. Nguyên nhân là do đối với những trẻ bị suy dinh dưỡng, hệ miễn dịch thường rất kém nên rất dễ mắc tiêu chảy và các đợt tiêu chảy thường kéo dài hơn, đặc biệt trẻ suy dinh dưỡng nặng bị tiêu chảy thường có tỷ lệ tử vong rất cao.
Trẻ sinh non sẽ dễ bị mắc tiêu chảy hơn và lâu phục hồi hơn do trẻ chưa phát triển đầy đủ về thể chất, hệ tiêu hóa chưa có đủ thời gian để hoàn thiện
Trẻ không được bú mẹ hoặc cho ăn không đúng phương pháp, dụng cụ cho ăn không được vệ sinh sạch sẽ, thức ăn bị ôi thiu, nguồn nước cho trẻ sử dụng bị nhiễm khuẩn cũng là các yếu tố nguy cơ gây tiêu chảy cho trẻ.
- Do chế độ dinh dưỡng
Nguyên nhân dẫn đến trẻ tiêu chảy còn do chế độ ăn uống hàng ngày của trẻ chưa hợp lý. Nếu ăn phải những thức ăn không phù hợp với độ tuổi của trẻ sẽ khiến hệ tiêu hóa không thể chuyển hóa thức ăn, từ đó gây nên các triệu chứng về rối loạn tiêu hóa cũng như tiêu chảy
Do dị ứng với thức ăn hoặc bất dung nạp lactose khiến thức ăn không thể tiêu hóa gây đầy bụng, khó tiêu, tiêu chảy.
Rửa tay thường xuyên giúp phòng bệnh tiêu chảy
- Do an toàn vệ sinh thực phẩm
Việc an toàn vệ sinh thực phẩm đối với trẻ rất quan trọng trong đó nếu trẻ bú bình, dụng cụ thìa, cốc chén… không đảm bảo vệ sinh có thể khiến trẻ tăng nguy cơ bị tiêu chảy lên nhiều lần so với trẻ bú mẹ hoàn toàn hoặc không bú bình.
Trẻ uống nước không đun sôi hoặc đã đun sôi nhưng để lâu hoặc nguồn nước sinh hoạt bị ô nhiễm cũng khiến trẻ bị tiêu chảy.
Đối với người chăm sóc cũng cần chú ý vệ sinh nhất là rửa tay thường xuyên và dụng cụ chăm sóc trẻ, đồ chơi cần sạch sẽ, đảm bảo vệ sinh.
Chăm sóc khi trẻ bị tiêu chảy
Việc bù nước và điện giải bằng đường uống và chế độ dinh dưỡng hợp lý đóng vai trò rất quan trọng khi trẻ tiêu chảy.
Mỗi gói Oresol pha với 200 ml hoặc 1000ml nước đun sôi để nguội (theo đúng hướng dẫn sử dụng), cho trẻ uống từng thìa (với trẻ bé) hoặc từng ngụm nhỏ (với trẻ lớn). Mỗi dung dịch pha chỉ sử dụng trong 24h.
Cha mẹ không nên cho trẻ tiêu chảy ăn giảm đi, không kiêng ăn, nhịn bú. Tiếp tục cho trẻ bú mẹ.
Trẻ đã ăn bổ sung cần nhanh chóng tập cho trẻ làm quen dần lại với thức ăn đa dạng và chế độ ăn như bình thường. Thức ăn nên mềm, dễ tiêu và chia nhỏ nhiều bữa (tránh ăn khối lượng lớn vì gây tăng kích thích ruột).
Khi khỏi bệnh cần tăng thêm 1 bữa cho trẻ so với bình thường trong 2 tuần để đảm bảo phục hồi cân nặng.
Các thực phẩm nên dùng khi trẻ bị tiêu chảy
Khi trẻ bị tiêu chảy tùy theo lứa tuổi và chế độ ăn của trẻ trước khi tiêu chảy để xây dựng chế độ ăn phù hợp với sở thích và thói quen của trẻ. Thực phẩm nên ăn là: Gạo, khoai tây, thịt gà, thịt lợn nạc, thịt bò. Dầu thực vật. Rau xanh, cà rốt, bí đỏ. Chuối, táo.
Các thực phẩm không nên dùng khi bị tiêu chảy
Thức ăn có độ đường cao, nhiều chất béo có thể gây ra kém hấp thu bởi vì làm giảm khả năng trống của dạ dày. Tránh dùng các loại nước giải khát công nghiệp.
Thực phẩm có nhiều xơ không tan và ít dinh dưỡng: Các loại rau thô (măng, rau cần), tinh bột nguyên hạt (ngô, đỗ) khó tiêu hóa.
Khi nào cần cho trẻ đi khám ngay?
Nên cho trẻ mắc bệnh tiêu chảy đi khám ngay nếu trẻ có các dấu hiệu như:
- Dấu hiệu nặng toàn thân: Ngủ li bì, quấy khóc liên tục không thể dỗ được, môi khô, tái nhợt…
- Dấu hiệu mất nước: đi tiểu ít, trẻ khát nước trầm trọng, mắt trũng, thóp lõm…
- Đi cầu phân tóe nước liên tục, có máu trong phân, phân bất thường
- Nôn ói liên tục: nôn tất cả mọi thứ hoặc nôn > 4 lần/ giờ
- Chướng bụng, đau bụng nhiều hoặc sốt cao liên tục
Lời khuyên thầy thuốc
Cách phòng tránh bệnh tiêu chảy ở trẻ là bú mẹ hoàn toàn trong vòng 6 tháng và tiếp tục cho đến 24 tháng. Cho trẻ ăn dặm đúng cách, nên bắt đầu khi trẻ tròn 6 tháng tuổi, ăn dặm hợp lý, hợp vệ sinh, sinh lý của trẻ và đầy đủ 4 nhóm chất.
Cung cấp đầy đủ vitamin A cũng là một biện pháp giúp giảm nguy cơ tiêu chảy nặng và cho trẻ uống vaccin ngừa tiêu chảy do Rotavirrus – tác nhân hàng đầu gây tiêu chảy nặng ở trẻ em.
Ngoài ra, cần cải thiện nguồn nước, vệ sinh môi trường và vệ sinh tay đúng cách, dùng thực phẩm an toàn.
Tóm lại: Tiêu chảy ở trẻ em không đáng lo ngại nếu bố mẹ phát hiện tình trạng bệnh kịp thời và có hướng xử lý đúng đắn. Quan trọng là bạn cần theo dõi sát sao các triệu chứng, xây dựng cho trẻ thực đơn phù hợp và đưa trẻ đến bác sĩ ngay khi dấu hiệu bệnh trở nên trầm trọng hơn.
Th. Bs Lê Thanh Sơn- sức khỏe đời sống